Doğayı Yanımıza Çağırmak: Tilkilerle Dostluk Denemesi

Merhaba, ben Irmak Öztürk. Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi’nde 1. sınıfı bitirmiş bir öğrenciyim. Yaban hayvanları ve onların insanlarla etkileşimleri her zaman ilgimi çekmiştir. Yazımda da bununla ilgili önemli bir deney üzerine yapılmış bazı makaleleri derledim. Keyifli okumalar diliyorum. 

Sovyet genetikçi Dmitri Belyaev tarafından gümüş tilkilerle 1959’da Sibirya’nın Novosibirsk şehrinde başlatılan deney, daha sonra öğrencisi Lyudmila Trut tarafından devralındı. Günümüzde hâlâ devam eden bu çalışma, tarihe “Gümüş Tilki Evcilleştirme Deneyi” olarak geçti.

Evcilleştirme Sendromu (Domestication Syndrome)

Deneyde her nesilde en uysal, insanlardan en az korkan tilkiler seçilerek üremeleri sağlandı. Birkaç on yıl içinde görülen sonuçlar şaşırtıcıydı.

2018’de yayımlanan bir makaleye göre tilkiler köpekler gibi kuyruk sallıyor, insanlara sokuluyor; hatta sevilmek istiyordu. Dahası, değişim sadece davranışlarla sınırlı kalmadı, görünümleri de farklılaşmaya başladı: Kulakları düşüyor, kürklerinde beyaz lekeler çıkıyor, dişileri daha sık yavruluyordu (Dugatkin, 2018).

2009’da yayımlanan bir makalede ise evcilleştirilen tilkilerde stresle ilişkili olan kortizol hormonu seviyelerinin ciddi şekilde düştüğü ve sinir sisteminde farklılıklar oluştuğu ortaya kondu (Trut vd., 2009). 

Aynı yıl yayımlanan bir başka makalede de evcil ve vahşi tilkilerin beyinlerinde sosyal davranışla ilişkilendirilen genlerde farklılık olduğu gözlemlendi. Yani tilkilerin bize yaklaşma biçimi yalnızca eğitimle değil, genlerdeki yeniden yapılanmayla da ilgiliydi (Wang vd., 2018). Deney sürecinde ortaya çıkmış olan bu davranışsal, fizyolojik ve morfolojik özelliklerin birlikte ve eşzamanlı olarak değişmesi olayına bilim insanları “evcilleştirme sendromu” adını verdi. Bu deney, evcilleştirme sendromunun en belirgin gözüktüğü örneklerdendir. 

Bugün deney hâlâ sürüyor ve binlerce “evcil tilki” bulunuyor. Onlar gerçekten oyuncu, sevimli ve insana yakın davranışlar sergiliyorlar. Fakat henüz insan yaşam alanına bütünüyle uyum sağlayabilmiş değiller, davranışları kimi zaman öngörülemeyen biçimler alabiliyor. Yani genetik olarak bazı adımlar atılmış olsa da binlerce yıl süren evcilleşme sürecini kısa bir zaman dilimine sığdırmak mümkün değil.

Bu deney, insan-doğa etkileşimini farklı bir açıdan gözler önüne seriyor. Evcilleştirme sürecinde gümüş tilkilerin uysal tavırları bir tercih değil, insan dayatmasının bir sonucu olarak gerçekleşti. Deney sonuçları bize şu soruyu düşündürüyor: İnsanlar ve diğer canlılar arasındaki denge onları kendi kalıplarımıza uydurmakla mı sağlanır, yoksa olduğu gibi bırakmakla mı?

Görüşlerinizi yorumlarda paylaşmayı unutmayın!

Referanslar:

• Dugatkin, L. A. (2018). The silver fox domestication experiment. Evolution: Education and Outreach, 11(1). https://doi.org/10.1186/s12052-018-0090-x

• Trut, L., Oskina, I., & Kharlamova, A. (2009). Animal evolution during domestication: the domesticated fox as a model. BioEssays, 31(3), 349–360. https://doi.org/10.1002/bies.200800070

• Wang, X., Pipes, L., Trut, L. N., Herbeck, Y., Vladimirova, A. V., Gulevich, R. G., Kharlamova, A. V., Johnson, J. L., Acland, G. M., Kukekova, A. V., & Clark, A. G. (2018). Genomic responses to selection for tame/aggressive behaviors in the silver fox (Vulpes vulpes). Proceedings of the National Academy of Sciences, 115(41), 10398–10403. https://doi.org/10.1073/pnas.1800889115