Yunuslar Birbirlerini İsimleriyle mi Tanıyor?

Herkese merhaba, ben Zeynep Eğri. Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi 1. sınıf öğrencisiyim. Bu haftaki yazımızda, yunusların oldukça şaşırtıcı ve hâlâ tam olarak anlaşılamamış gizemli dünyalarına keşfe çıkacağız.

Yunusların insanlarla iletişim kurduğunu hepimiz biliyoruz. Peki, yunuslar birbirleriyle nasıl konuşur? Gelin beraber yunusları daha yakından inceleyelim.

Yıllar boyunca deniz memelilerinin birbirleriyle nasıl iletişim kurduğu araştırmacıların ilgisini çekmiş, bu gizem türlü araştırmalara konu olmuştur. Son yıllarda ise bu sırrın çözülmesinde çokça gelişme kaydedilmiştir.

İnsanlar gibi çoğu memeli, ses yolunun şekli ve boyutunun her bireyde eşsiz olması sebebiyle birbirlerini akustik sinyallerle tanıyabilirler. Karada yaşayan memelilerde ses, larenkste (larynx/gırtlak) üretilirken deniz memelilerinde bu durum çok daha farklı şekilde gerçekleşir. Hiç düşündünüz mü; hayvanlar nasıl su altında ses üretir?

Bu soruyu yanıtlayabilmek için beraber “What’s in a voice? Dolphins do not use voice cues for individual recognition” makalesini inceleyelim. Dişli balinalarda (odontocetler; yani yunuslar, muturlular ve domuz balıkları) ses üretimi burun bölgesindeki “maymun dudakları/fonik dudaklar - dorsal kesecikler” kompleksinde yer alan zarların titreşimiyle gerçekleşir. Bu kesecikler, gazla dolu olduğu için su altında derinlere inildikçe basınç değişiminden kaynaklı akustik sinyallerin güvenilirliği azalabilir. Yunuslar, ışığın az olduğu ortamlarda yaşarlar ve koku yetenekleri de oldukça zayıftır. İşte bu sebepler yüzünden her yunus, kendine özel bir ıslık oluşturmuştur. Bu özel ıslıklar, yalnızca yunuslarda görülmüş ve insan isimlerinin işlevine benzer bir nitelik taşımaktadır. Yani bu ıslıklar yunusların kimliğidir.

Araştırmacılar kısa süreli yakala-bırak yöntemiyle şişe burunlu yunusların (Tursiops truncatus) kafa kısmına vantuzlu hidrofon yerleştirmiş ve ıslıkları kayda almışlar. Bu kayıtlardan özel ve bunlardan bağımsız ıslıklar seçmiş, aynı yunusa tanıdığı ve tanımadığı iki farklı yunusun ıslıklarını dinleterek yunusun tepkilerini incelemişlerdir. İlk araştırmalarda yunusların tanıdıkları ıslıklara doğru daha çok döndüğünü ve bazen de bu ıslıklara benzer karşılıklar ürettikleri görülmüştür. Fakat sonraki araştırmalar, yunusların akraba olan ve olmayan ıslıklara karşı verdiği tepkilerin neredeyse aynı olduğunu göstermiş ve bu durum önceki araştırmalarla çelişmiştir. Bu iki araştırmadan elde edilen verilerle araştırmacılar, yunusların birbirlerini tanımak için sadece özel ıslıklarını kullandığını; diğer ıslıklarının kimlik değeri taşımadığını keşfetmişlerdir.

“Bottlenose dolphins can use learned vocal labels to address each other” makalesinde de yunusların bu yeteneğinin insan dışı iletişim sistemlerinde oldukça nadir olduğuna ve yalnızca belirli hayvanlarda (papağanlar, yarasalar, foklar, balinalar ve filler) görüldüğüne değinilmiş; ancak sadece papağanlar ve yunusların öğrenilmiş sinyallerle etiketleme yapabildikleri belirtilmiştir.

Bu noktada şu soru akla geliyor: Bu değerli sinyaller yunuslara vahşi doğada ne kazandırıyor?

“Evidence that bottlenose dolphins can communicate with vocal signals to solve a cooperative task.” makalesinde bir grup araştırmacı, yunusların ıslık kullanarak iş birliği yapıp yapamayacağını araştırmak istemiş ve yunus çiftlerini, koordinasyon gerektiren düğme veya halat çekme gibi görevlerle test etmiştir. Amaçları, şişe burunlu yunusların akustik sinyallerle koordine olup olamayacağını test etmekti. Deney sonucunda ıslıkların zamanlamasının ve sayısının deneyin başarı oranını büyük ölçüde artırdığı kanısına varmışlardır. Bu araştırmalar, şişe burunlu yunusların gelişmiş iş birliği yeteneğine sahip olduğunu ve bu özelliklerini doğada da çeşitli şekillerde kullandıklarını ortaya çıkarmıştır. Beslenme stratejilerinde, uzun süreli erkek ittifaklarında östrus durumundaki dişileri izole etmek ve korumak amacıyla kullandıkları anlaşılmış, çiftleşme stratejilerinde bu yeteneğin hayati bir öneme sahip olduğu görülmüştür. Fakat şişe burunlu yunusların bu yeteneklerini nasıl kullandıkları gizemini korumaya devam etmektedir.

Sonuç olarak;

Şişe burunlu yunusların fiziksel ve çevresel koşullara yönelik iletişimlerindeki bu evrim, günümüzde de hâlen araştırılmaktadır. Gelişmiş vokal öğrenme yetenekleri, özel ıslıkları haricindeki ıslıklarının da öğrenilmiş sinyaller olabileceğini düşündürmektedir. Öte yandan ıslıklarının kimlik bilinci taşıdığı bilinmesine rağmen yunusların bunları nasıl kullandıkları henüz anlaşılamamıştır.

Yunuslarla gerçekten iletişim kurmak mümkün mü, ne dersiniz? Sizce bir gün bu gizemi çözebilecek miyiz?

Görüşlerinizi yorumlarda paylaşmayı unutmayın!

Referanslar:

• Sayigh, L. S., Wells, R. S., & Janik, V. M. (2017). What’s in a voice? Dolphins do not use voice cues for individual recognition. Animal Cognition, 20(6), 1067–1079. https://doi.org/10.1007/s10071-017-1123-5

• King, S. L., & Janik, V. M. (2013). Bottlenose dolphins can use learned vocal labels to address each other. Proceedings of the National Academy of Sciences, 110(32), 13216–13221. https://doi.org/10.1073/pnas.1304459110

• King, S. L., Guarino, E., Donegan, K., McMullen, C., & Jaakkola, K. (2021). Evidence that bottlenose dolphins can communicate with vocal signals to solve a cooperative task. Royal Society Open Science, 8(3). https://doi.org/10.1098/rsos.202073